चैत २८,
काठमाडौँ -खगोलविदहरूले एक कालो छेदको अर्थात (ब्ल्याक होल) पहिलो फोटो लिन सफल भएका छन् । उक्त फटो बुधवार सार्वजनिक गरिएको छ । जुन धरै टाढा आकाशगंगामा रहेको छ। यो लगभग ४० बिलियन ठुलो छ अर्थात पृथ्वीको आकार भन्दा तीन मिलियन गुणा ठुलो छ । यसलाई वैज्ञानिकहरूले ,राक्षस, भनी वर्णन गरेका छन् ।
बल्याक होल पृथ्वीबाट ५०० मिलियन ट्रिलियन किलोमिटर टाढा छ । फोटो लिनको लागी दूरबिन संसारभरको आठ ठाउँमा राखिएको थियो। ती दुरबिनहरुलाई आठ वटा ठाउँबाट लिङ्क गरेर तस्बिर खिचिएको थियो ।
ब्ल्याक होल सिद्धान्तलाई स्टेफेन हकिङले विस्तृत व्याख्या गरेका थिए। उनले सन् १९९३ मा ‘द बिग ब्याङ एन्ड ब्ल्याक होल्स’ र ‘ब्ल्याक होल्स एन्ड बेबी युनिभर्सेज’ नामक दुई पुस्तक प्रकाशन गरेका थिए। मार्च १४ सन् २०१८ मा ७६ वर्षको उमेरमा हकिङको निधन भएको थियो।
हालसम्मका अनुसन्धानमा ठुल्ठूला ताराको जीवनचक्र सकिएपछि उनीहरू ब्ल्याक होलमा परिणत हुने बताइएको छ। यो तस्बिरले अल्बर्ट आइन्स्टाइनको ‘थ्योरी अफ रिलेटिभिटी’ सिद्धान्तलाई चुनौती दिने भएको छ।
नेदरल्याण्डको रेडबोड विश्वविद्यालयका प्रोफेसर हे हेन फ्लेक, उक्त कार्य गर्ने प्रस्ताव गरेका थिए । उनले बीबीसीलाई जनाए अनुसार उक्त ब्ल्याक होललाई m78 आकाशगंगामा फेला पारेको थियो।
प्रो. हेइन फ्लेकले बीबीसी संग गरेको कुराकानी
’हामी के देख्छौं, हाम्रो सम्पूर्ण सौर प्रणालीको आकार भन्दा ठूलो छ ’ उनले भने। यो सूर्य को मास भन्दा ६.५ अरब पटक ठुलो छ। उनले भने हेर्दा एउटा कालो दुलोलाइ वरिपरिबाट धेरै चम्किलो ूआगोले घेरेको जस्तो देखिन्छ । त्यो चम्किलो देखिने भाग आकाशगंगामा रहेका अरबौं ताराहरू भन्दा उज्यालो प्रकाश हो – यसैले यो पृथ्वीबाट यस्तो दूरीमा देख्न सकिन्छ।
ब्ल्याक होलमा अत्यधिक गुरुत्वाकर्षण छ। नक्षत्रले २० वर्षमा यसको परिक्रमा गर्छन्। यसको आकर्षण क्षेत्रमा रहेका केही पनि जोगिन सक्दैनन्। ब्ल्याक होलको चारैतिर एउटा सीमा क्षेत्र हुन्छ। त्यसलाई क्षितिज भनिन्छ। क्षितिजमा कुनै चिज पसिगए फिर्ता आउन सक्दैन। त्यसबाट सुयृको प्रकास पनि भागन पाउँदैन ।
उनको छविले कस्तो सैद्धान्तिक भौतिकविद्हरू र वास्तवमा, हलिवुड निर्देशकहरू, कालो छेदको कल्पना गरेको जस्तो देखिन्छ जस्तो लाग्छ। डा। जिरि युनीसीले विश्वविद्यालय विश्वविद्यालय लन्डनका अनुसार – जो ईएचटी सहयोगको भाग हो। “उनीहरूले अपेक्षाकृत सरल वस्तुहरू हुन् भने, कालो होलहरू ठाउँ र समयको प्रकृतिको बारेमा सबै भन्दा जटिल प्रश्नहरू उठाउँछन् र अन्ततः हाम्रो अस्तित्वमा,” उनले भने।
“यो उल्लेखनीय छ कि हामीले देख्नुहुने छवि हाम्रो जस्तै सैद्धान्तिक गणनाबाट प्राप्त गर्दछ जस्तो छ। अहिलेसम्म, यो आइन्स्टाइन एक पटक फेरि सही छ जस्तो देखिन्छ।”
तर पहिलो छविले शोधकर्ताहरूले यी रहस्यमय वस्तुहरूको बारेमा बढी जान्न सक्षम पार्छ। उनीहरु को लागी को लागी उत्सुक हुनेछन् कि ब्ल्याक छेदले भौतिक विज्ञानमा कस्तो अपेक्षा गरेको छ। कुनै पनि थाहा छैन कि कसरी छेद वरिपरि उज्ज्वल अंगको सिर्जना गरिन्छ। अझ बढी चाखलाग्दो कुरा भनेको के हुन्छ जब प्रश्न एक कालो होलमा हुन्छ।
प्रो Falck 1993 मा एक पीएचडी विद्यार्थी हुँदा परियोजनाको लागि विचार थियो। समय समयमा, कुनै पनि सोचेको थियो यो सम्भव थियो। तर त्यो पहिलो व्यक्ति थियो भनेर यो थाहा थियो कि एक निश्चित प्रकारको रेडियो उत्सर्जन ब्ल्याक होल वरिपरि र सबै को उत्पन्न हुनेछ, जुन पृथ्वीमा दूरबीन द्वारा पत्ता लगाउन पर्याप्त हुनेछ। उनले 1973 मा एक वैज्ञानिक पत्र पढेका थिए जसले सुझाव दिएका छन् कि उनीहरूको विशाल गुरुत्वाकर्षणको कारणले गर्दा ब्ल्याक होलहरू प्राय: 2.5 गुणा ठूलो हुन्छन्।
यी दुइटा कारकहरूले अचानक प्रतीत हुन सकेन सम्भव छ। 20 वर्षको लागि उनको मामला बहस गरिसकेपछि प्रोफेस फेलेकले यो परियोजना कोषको लागि युरोपियन रिसर्च काउन्सिललाई राजी गरे। राष्ट्रिय विज्ञान फाउंडेशन र पूर्वी एशियामा एजेन्सीहरू यस परियोजनालाई बैंकमा £ 40m भन्दा बढी धुनमा सामेल हुनुभयो।
यो एक लगानी हो जुन छविको प्रकाशन संग भेदभाव गरिएको छ। प्रो Falck मलाई भन्नुभयो कि उनले “यो मिशन पूरा” भन्ने महसुस गर्यो। उनले यसो भने: “यो लामो यात्रा भएको छ, तर यो म आफ्नै आँखामा हेर्न चाहन्छु। म जान्न चाहन्छु यो वास्तविक हो?”
कुनै एकल टेलिस्कोप छवि ब्ल्याक होल को लागि पर्याप्त शक्तिशाली छ। त्यसैले, आफ्नो किसिमको सबैभन्दा ठूलो प्रयोगमा, हार्वर्ड-स्मिथसेनोनियन सेन्टरको हार्वर्ड-स्मिथसेनियन सेन्टरका प्रोफेसर शेरर्ड डेलम्यानले आठ वटा लिङ्क गरिएको दूरबीनको सञ्जाल स्थापित गर्न परियोजनाको नेतृत्व गरे। साथसाथै, तिनीहरूले घटना क्षितिज टेलीस्कोप बनाउँदछ र व्यंजनको एक ग्रह आकारको सरणीको रुपमा सोच्न सकिन्छ।
प्रत्येक विभिन्न प्रकारका विदेशी साइटहरूमा उच्च छ, जसमा हवाई र मेक्सिकोमा ज्वालामुखी, एरिजोनाको पहाड र चिनियाँ सिएरा नेभाडा, चिली एटकामा डेजर्टमा र एन्टार्कटिकामा ज्वालामुखी छन्।
200 वैज्ञानिकहरूले एक टोलीले टेलिभिजनको M87 तिर संकेत गरे र 10 दिनको अवधिमा यसको हृदय स्क्यान गरे। तिनीहरू भेला भएका जानकारीहरू इन्टरनेटमा पठाउन धेरै अधिक थियो। यसको सट्टा, डाटा सङ्कलन हार्ड ड्राइवहरूमा भण्डारण गरिएको थियो जुन बोस्टन, यूएस, र बोन, जर्मनीमा केन्द्रिय प्रशोधन केन्द्रहरूमा जान सकिन्छ। प्रोफेलेमेनले उपलब्धिलाई “असाधारण वैज्ञानिक फीचर” भनिन्।
“हामीले केवल एक पीडा पहिले नै असंभव हुन सक्नु भएको छ,” उनले भने।”प्रविधिमा सफलता, संसारको सबैभन्दा राम्रो रेडियो पर्यवेक्षकहरू बीचको जडानहरू, र अभिनव एल्गोरिदमहरू सबैसँग एकै ठाउँमा नयाँ ब्ल्याक होलहरू खोल्न एक साथ आउछन्।”
टीमले हाम्रो आफ्नै आकाशगंगा, मिल्ककी मार्गको केन्द्रमा सुपरमासिफ ब्ल्याक छेद पनि इमेजिंग गर्दैछ। अलि सम्भव भए तापनि, टाढाको आकाशगंगाबाट एउटा तस्बिर प्राप्त गर्नु भन्दा कडा परिश्रम हो कि 55 मिलियन हल्का-वर्ष टाढा। यो कारणले गर्दा, केही अज्ञात कारणको लागि मिल्ककी बाटोको वरिपरि ब्ल्याक होलको “आगोको घण्टी” सानो र चिसो छ।
(बीबीसीको सहयोगमा)
