धर्म । जीवनमा जोडिएका हरेक विषयमा आचार्य चाणक्यले आफ्नो नित शास्त्रमा धेरै उपयोगी कुरा बताएका छन् । उनले सुखी जीवनका लागि के गर्ने के नगर्ने भन्ने विषयमा समेत केही सुझाव र उपाय दिएका छन् । हरेक व्यक्ति सुखी जीवन चाहन्छ, तर कतिपय अवस्थाका कारण जीवनमा नर्क समान दुख पनि भोग्नु पर्दछ । यसका पछाडि केही दुःख र कारण सामेल रहने गर्दछ । जसले मृत्युसम्म पनि पछ्याउन सक्छ ।
यस्ता व्यक्तिले स्वर्ग समान जीवन पाउँछन्
-संसार ति व्यक्तिको जीवन धर्तीमा स्वर्ग समान हुन्छ, जसका सन्तान आज्ञाकारी र संस्कारवान हुन्छन् । साथै जो मानिसको श्रीमती वा श्रीमान् परिवार जोड्ने स्वभावका हुन्छन् ।
-यस्ता व्यक्तिले आफूले कमाएको धनबाट सन्तुष्टि पाउँछन् । सन्तान र जीवनसाथीबाट साथ पाउने व्यक्ति अत्यन्त सुखी र सन्तोषजनक जीवन बाच्ने चाणक्य आफ्नो नीतिमा बताउँछन् । चाणक्य नीतिका अनुसार यी सुख केवल भाग्यमा भए मात्र मिल्दछ । तथापि जीवनसाथी चुन्दा संस्कारी चुन्ने र सन्तानलाई राम्रो संस्कार दिने जिम्मेवारी भने व्यक्ति स्यवयम्को हुने उनको तर्क छ ।
यस्ता दुखले जीवन कठिन बनाउँछ
ती मानिसको जीवन निकै कष्टकर हुन्छ जसले आफ्नो पत्नीको वियोग झेल्नु पर्दछ । यस्तै आफ्नै दाजुभाइ वा छोराबाट अपमान सहनु परे, ऋण लागे, गरिबी, दुष्ट राजाको सेवा गर्नु परे यी दुखले जीवन नर्क समान बनाउने चाणक्यको तर्क छ । साथै कुनै असहायको धन लुटेर धनवान् भएका व्यक्तिले पनि धर्तीमा नै नर्क समान दुख पाउने गर्दछन् ।
